Month: May 2016

Infectiepreventie en pizza’s in Zuid Afrika. Augustus 2005

Al jaren was er sprake van dat er een opleiding disinfectie en sterilisatie in Zuid-Afrika zou worden gestart. Uiteindelijk kon de opleiding het afgelopen jaar beginnen en kreeg ik een uitnodiging een module mee te verzorgen. Zuid Afrika: het land roept het beeld op van de Kaap de Goede Hoop, het Kruger National Park, de Boerenoorlog, apartheid, rassenstrijd, Nelson Mandela…

Na een hartelijke ontvangst zijn we als team de eerste avond uitgenodigd voor een maaltijd in een restaurant in een van de gigantische winkelcentra aan de rand van Kaapstad: een kooppaleis waarin aan alle verlangens tegemoet gekomen kan worden, zolang de portemonnee maar goed gevuld is… Alles lijkt mogelijk in Zuid-Afrika.

In hetzelfde Zuid-Afrika stierven tussen midden 2004 en het midden van 2005 dertig baby’s in drie verschillende ziekenhuizen als gevolg van ziekenhuisinfecties: van allemaal werd aangetoond dat ze veroorzaakt waren door slechte hygiëne. De alarmklok werd geluid. Het doet denken aan het incident met de infuusvloeistoffen in Nederland in 1978 waaraan indertijd 3 mensen overleden. Dit was de aanleiding tot de strenge regelgeving en enorme verbeteringen mbt disinfectie en sterilisatie in ons land. Al jaren was Prof. Shaheen Methar, verantwoordelijk voor de onderzoekscommissie infectie preventie in het Tygerbergziekenhuis in Stellenbosch, (bij Kaapstad) op de hoogte van povere praktijken als het gaat om infectiepreventie en wilde al veel eerder een trainingsprogramma starten. De eerste contacten met haar hierover dateren van de negentiger jaren. Gebrek aan financiële middelen maakte het steeds onmogelijk. De recente tragische gebeurtenissen deden de emmer overlopen. De noodzaak van training werd hard onderstreept en begin 2005 werd een opleiding infectiepreventie gestart aan de Universiteit van Stellenbosch. De cursus loopt over een periode van 2 jaar met verschillende lesweken en praktijkwerk in het eigen ziekenhuis. In een van de lesweken zou sterilisatie van medische hulpmiddelen aan de orde komen en zou plaatsvinden in Augustus. Ik mocht hiervoor het deel over stoomsterilisatie verzorgen; Tina Bradley verbonden aan het Hospital Infection Research Laboratory in Birmingham verzorgde het onderdeel reiniging en disinfectie, met speciale aandacht voor flexibele endoscopen. Booikie Makatini, zelf Zuid-Afrikaans van geboorte, en jaren werkzaam in de CSA’s in Nederland, zou een deel van de praktijk voor zijn rekening nemen.

De cursus wordt gehouden in het grote Tygerberg Teaching Hospital, verbonden aan de Universiteit van Stellenbosch, een stad ten oosten van Kaapstad. Het ziekenhuis werd geopend in 1976, de hoogtijdagen van de apartheid. Het bestond oorspronkelijk uit 2 gescheiden ziekenhuizen: een deel voor de blanke bevolking, het andere voor de niet-blanken. Sinds de afschaffing van de apartheid werd het één ziekenhuis toegankelijk voor iedereen. Het beschikt over 1300 bedden met een staf van rond de 4000 mensen en biedt zorg in vrijwel alle specialismen. In haar partnerziekenhuis, het “Grote Schuur Hospital”, voerde in 1967 de legendarische dr. Bernard, de eerste harttransplantatie uit. De CSA van Tygerberg is beneden in het 12 verdiepingen tellende hoofdgebouw. Een heel ruim opgezette afdeling. Het concept van gescheiden ruimten voor reinigen, verpakken, steriliseren en steriele opslag, werd al bij de bouw doorgevoerd. Daarmee was het indertijd een heel moderne afdeling. Echter sinds die tijd is er aan de inrichting en apparatuur nauwelijks iets veranderd. Er staan 10 enkeldeurs autoclaven waarvan 2 voor vloeistoffen. Allemaal uit dezelfde tijd. Wel werden ze met een verbeterde elektronische besturing uitgerust. Echter ze hebben geen procesregistratie, er worden geen logboeken bijgehouden, er wordt niet gevalideerd etc. Wel doet men de dagelijkse Bowie & Dick test. De reiniging gebeurt met één grote taktwasmachine: ook nog van de oorspronkelijke bouw. De tweede ligt al een hele tijd stil. Afhankelijk zijn van één enkele, antiek te noemen machine maakt de afdeling heel kwetsbaar voor problemen. Verpakken gebeurt in crêpepapier, papieren zakken en textiel.

De cursussen worden gevolgd door mensen uit het hele land: hoofden CSA, apothekers, microbiologen en technici. Een heel brede groep. Door de recente tragische gebeurtenissen trekt de cursus de aandacht van de media. Een TV-cameraploeg van het actualiteitenprogramma “Focus” maakt opnamen voor een rapportage over het onderwerp. Shaheen verzorgt een rondleiding en geeft een interview. De boodschap is duidelijk: Onder leiding van Prof. Shaheen Methar zal de bezem gehaald worden door alles wat infectiepreventie te maken heeft. Met haar overtuiging, haar vakmanschap en haar humor zal het aanzien en de status van de sterilisatieafdelingen drastisch gaan veranderen. De opleiding speelt daarbij een centrale rol.
Onlangs kreeg ik een mail van Shaheen dat de directie van het ziekenhuis heeft ingestemd om belangrijke vernieuwingen door te voeren in de CSA: er komen nieuwe wasmachines en nieuwe sterilisatoren! Haar eerste grote succes! Het alarm is opgepikt…

We bezoeken het bedrijf Safmed dat zicht toelegt op de distributie en productie van sterilisatieverpakkingsmaterialen en controlemiddelen voor de Zuid-Afrikaanse markt en de hele regio van Zuidelijk Afrika. Door financiële steun van o.a. dit bedrijf werd de cursus mogelijk. De directeur Roger Sheard vertelt. Over de grote veranderingen van de afgelopen jaren. Over de wat men noemt affirmative action, waarbij ook de zwarte bevolking in alle regionen van een bedrijf volop deel moet kunnen nemen. Over de spanningen die dat soms oplevert. Er is een grote krapte in de kennismarkt zeker nog onder de niet-blanke bevolking. Als er dan vanwege die krapte gekozen wordt voor een blanke die de kennis wel in huis heeft kan dat al heel gauw tot problemen lijden. Maar de tijden veranderen heel snel. De universiteit waar de cursus gehouden wordt is er een bewijs van. Voorheen een bolwerk van de blanken. Nu een smeltkroes van alle kleuren die deze aarde heeft voortgebracht. Roger ziet de nieuwe tijd als een grote uitdaging om tot een echte integratie te komen. Het bedrijf draait goed. Er zijn overeenkomsten met gesloten om controlemiddelen in licentie te produceren. Er ligt een enorme markt open… Het land werkt aan een grote inhaalslag.

Na een intense week komt de cursus ten einde. Ter herinnering doen we een fotosessie met de hele groep. Het werd het afscheid van een land dat zich opwerkt uit greep van 42 jaar apartheid (1948-1990). De avond tevoren waren we bij Shaheen thuis. Met Booikie Makatini, onze Zuid-Afrikaanse collega die het praktische deel van de cursus voor zijn rekening nam. Hij liet ons kennismaken met muziek van Abdullah Ibrahim (bekend als Dollar Brand) uit de tijd van het verzet tegen de apartheid: Zijn bekendste nummer is Mannenberg, genoemd naar een van de townships bij Kaapstad: Muziek met de emoties van de strijd; het diepgewortelde verlangen naar gelijkheid en vrijheid. Tijdens de fotosessie spoken de beelden in mijn hoofd van de spanningen, rassenrellen, de doden, de strijd en de uiteindelijke overwinning. Bij de omarming bij het afscheid wellen tranen op… De juichende woorden van Martin Luther King (1963), later herhaald door Nelson Mandela (1994), jagen door mijn geest: Free at last! Free at last! Thank God Almighty we are free at last!… Het moment was overweldigend.

De laatste dag van ons verblijf rijden we de stad uit om nog iets van de fantastisch mooie omgeving te zien: de glooiende wijngaarden, de stranden, de majestueuze Tafelberg. We passeren de Mannenberg township. Ze is ommuurd, zodat je van de weg niet binnen kan kijken. Maar hier en daar is er een opening. En op bepaalde plekken kijk je vanaf een heuvel over de eindeloze massa opelkaargepakte huisjes. Bouwsels van hout, blik en plastic. Na de afschaffing van de apartheid wordt op veel plaatsen aan vernieuwde townships gewerkt. Duizenden vervangende huizen zijn in aanbouw. Met de geplande 5 miljoen huizen is het een gigantische operatie. 2 miljoen zijn er inmiddels gerealiseerd. Men loopt achter op het schema. Er is nog zo verschrikkelijk veel te doen… De situatie is uiterst broos. Wederzijds begrip, erkenning en wijsheid van het kaliber van Nelson Mandela zullen essentieel zijn om de tocht vreedzaam te volbrengen…

Aan het einde van ons bezoek gaan we met de hele groep die de cursus verzorgde naar een Italiaans restaurant in Kaapstad. We kiezen voor een pizza. Als we hem proeven is het duidelijk dat we niet met zo maar een Italiaan te maken hebben. We smullen. De pizza blijkt echter van een wel érg groot formaat te zijn. Tina kan de hare niet op. Ze vraagt om wat overblijft mee te mogen nemen. Het restant wordt netjes in een nieuwe pizzadoos gedaan. Wat schetst onze verbazing: de doos is één groot lesboek over Hygiëne en HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points). Bij navraag blijkt dat het productieproces van het restaurant voldoet aan de hoogste eisen voor hygiëne. Het restaurant is vol. Er wordt genoten. Het blijkt dat kwaliteit zicht terugbetaalt. Met een voldane maag, de pizzadoos onder de arm en de overtuiging dat kwaliteitsborging voor hygiëne en infectiepreventie ook in ziekenhuizen mogelijk moet zijn, nemen we afscheid…

Jan Huijs