Reisverslag. 16-12-2006 Jakarta, Indonesie: Samenwerking

Beste allemaal,

16 dec 2006, Sukarno Hatta vliegveld in Jakarta. Zojuist aangekomen uit Kupang op het eiland Timor: een van de van de duizenden eilanden die Indonesië telt (Afbeelding 01). Alweer een jaar of 3 geleden werd ik benaderd door de Duitse sterilisatorfabrikant Webeco over de mogelijkheid om hier een kursus sterilisatie te verzorgen. Het ministerie van gezondheid heeft voor de provincie Oost Nusa Tenggara (NTT) een programma opgezet ter verbetering van de gezondheidszorg; het wordt gefinancierd door de Duitse ontwikkelingsbank KfW (Kreditstelle fuer Wiederaufbau). In dit kader kon Webeco sterilisatoren leveren aan 13 ziekenhuizen. NTT is een van de armere delen van Indonesië; Timor is een van de eilanden van deze provincie. Een deel waar ook grote onrust is geweest die enkele jaren geleden uitliepen op hevige ongeregeldheden en resulteerde in 2002 in de afsplitsing van Oost Timor. Het eiland is voor het grootste deel Christen. Vanuit overheidswege is er een grote druk om de Islam tot staatsgodsdienst te verheffen. Vanaf het vroege begin van de onafhankelijkheid van Indonesië is de rivaliteit tussen Christenen en Moslims een heet hangijzer. Door de ongeregeldheden die een triest hoogtepunt hadden in de periode 1999-2001, verloren in Oost Timor bijna de helft van de oorspronkelijke 800.000 inwoners hun leven.

De cursus zou plaatsvinden in Atambua een stadje, aan de grens met Oost Timor.

Na de lange vlucht en een stop in Kuala Lumpur (Maleisië) komen we veilig en wel in Jakarta aan, smeltkroes van 9 miljoen(!) mensen. Indonesië, bijna 46 (!) keer zo groot als Nederland en een bevolking van 250 miljoen mensen een land van ongekende dimensies. Jakarta, een gigantische stad waar miljoenen mensen hun heil zoeken. (Foto 2) Bij aankomst zit het verkeer muurvast. Niet anders dan in de randstad. Het bedrijf dat Webeco vertegenwoordigt heeft haar kantoor in een van de zakenwijken van de stad in een toren met 23 verdiepingen. Het gebouw is eigendom van een zoon van Soekarno. De Islam wordt van staatswege bijna opgelegd. In het bedrijf klinkt op gezette tijden de oproep tot gebed. Tot in het toilet toe… Tijdens de eerste dagen wordt het trainingsprogramma vast gelegd en nog spullen ingekocht en vertaling geregeld; en dan donderdag naar Kupang, met een tussenstop in Surabaya, het westen van Java.

 Vanuit Kupang een rit van 6 uur naar Atambua, aan de zuidkant bij de grens met Oost Timor. Slingerende wegen, vergezichten, en vooral de vriendelijkheid zijn de eerste indrukken. (Fotos 4,5,6,7 )
Ons doel is het ziekenhuis van Atambua: een districtziekenhuis, met 200 bedden (Foto 8). Er zijn 2 artsen,
Een eerste bezoek aan de sterilisatieafdeling geeft in indruk van de toestand. Van de 4 automatische sterilisatoren die onlangs werden geleverd is er geen enkele in gebruik. 3 zijn er buiten werking. De andere wordt niet gebruikt omdat het personeel geen of nauwelijks training heeft gehad en men zich onzeker voelt het apparaat te gebruiken.
  Momenteel wordt er met een halfautomatische Belgische autoclaaf gewerkt van 1982 (Foto 10). Alle electrische componenten zijn inmiddels gesneuveld. Alleen de verwarmingselementen en de schakelaar die deze aan en uitzet overleefden. Maar hij werkt in elk geval nog enigszins…
Verpakken gebeurt in hopeloos verouderd textiel. Er zijn geen enkele sterilisatie controle middelen. Er wordt uitsluitend met de hand gereinigd. De helft van de dag is er geen elektriciteit; althans de generator die dan mogelijkerwijze loopt, kan de sterilisator niet trekken.
Water blijkt een hardnekkig probleem. Na het koken van een liter water uit de kraan ligt een dikke laag kalk op de bodem. De waterverzachter is binnen de kortste tijd verzadigd.
De nieuwe geavanceerde sterilisatoren moeten water van de hoogste kwaliteit hebben om te kunnen functioneren. De nieuwe machines staan er inmiddels 3 jaar. Controle van de tellerstand laat zien dat het gebruik minimaal is. We moeten aan de slag. Met 2 techneuten van Hospitalia, de lokale vertegenwoordiger van Webeco, krijgen we de grote machine redelijk snel aan de praat. (Foto 11). Water problemen blijkt de oorzaak: door kalkafzetting blijft een niveauregelaar hangen en weet de machine niet meer hoeveel water hij heeft. Vervolgens blijkt een nauwe opening in de watertoevoer van de stoomgenerator helemaal dichtgekalkt. Alles wordt schoongemaakt en vervolgens draait hij weer! Wat een opluchting: er moet immers ook voor deze machine geinstrueerd te worden…
Deelnemers van 13 ziekenhuizen zijn uitgenodigd van verschillende eilanden van de provincie. In totaal zijn er 26 deelnemers waarvan het grootste deel techneuten een aantal gebruikers. Een probleem: de taal. Men spreekt vrijwel geen Engels. Alles moet via een vertaler. Een rol vervuld door Markus Tolan, van het eiland Flores. Hij wilde priester (SVD) worden maar het leven besliste anders: hij werd zelfstandig ondernemer en is onder andere duikinstrukteur voor het Marine-life beschermingsprogramma in de provincie NTT.
Ook werkt hij regelmatig in programma’s die door de Duitse ontwikkelingsbank KfW worden gefinancierd. Het klikt meteen. (Foto 12). Hij verstaat en begrijpt mijn woorden direct en weet meteen de goede toon te zetten die respect afdwingt bij de cursisten. In zijn duikopleidingen moet ook serieus gewerkt worden. Het kan je eigen of andermans leven kosten als je je niet aan de regels houdt. Bij sterilisatie is het eigenlijk niet anders. Hij weet het heel goed over te brengen, en regelmatig komen analogieën met de duikwereld boven water. We houden het bij de stap voor stap aanpak.

Van de grond af wordt er opgebouwd: introductie microbiologie, algemene infectiepreventie, natuurkunde, water, stoom, en dan pas de sterilisatoren: van de eenvoudigste tot de nieuwe machines die men nu heeft. (Foto 13). We willen dat er inzicht wordt opgebouwd. Niet uitsluitend het uit het hoofd leren van procedures van knopjes drukken en lampjes of displayboodschappen kijken en dan de klantendienst moeten bellen die straks nauwelijks bereikbaar of onbetaalbaar wordt. Op zondag wilde ik de oude autoclaaf een beurt geven om er de maandag een demonstratie mee te geven. Ik vraag of iemand zin heeft, om op de vrije zondag mee te helpen. De hele groep van 26 mensen biedt zich aan. Op zoveel enthousiasme had ik niet gerekend… Zondagmiddag om 1 uur zouden we gaan; na de mis. Die nacht word ik geconfronteerd met de werkelijkheid onder de zo vriendelijk oppervlakte. Naast het ziekenhuis is de kazerne van het leger. Ook de politiepost is vlakbij. Er ontstaat een conflict tussen deze partijen, er wordt gevochten en geschoten. Een Moslim soldaat vindt de dood; 2 politiemensen raken zwaar gewond. Ze worden alle naar het ziekenhuis gebracht waar we de cursus houden. Er wordt assistentie van de legerleiding in de provinciehoofdstad Kupang opgeroepen. De legerstaf neemt intrek in het zelfde hotel waar wij verblijven en al gauw ziet het er groen van de militairen. Er wordt onderhandeld tussen de partijen. We overwegen of we zullen blijven of toch maar vertrekken voordat het echt uit de hand loopt. Echter de dag is al te ver om nog te gaan en besluiten de nacht te blijven en zouden de volgende morgen bekijken of het veilig genoeg zou zijn om de cursus voort te zetten. We zijn met zijn allen in hetzelfde hotel. Desnoods zouden we daarom eventueel in het hotel verder kunnen gaan. Met al die militairen om ons heen zijn we in elk geval redelijk veilig…

Die avond verschijnt “ons” ziekenhuis op het landelijke TV nieuws. Met spanning en verbazing kijken we naar de beelden… Inmiddels lijkt men door de onderhandelingen tot een akkoord te komen. De volgende dag kunnen we gewoon aan de slag. Er wordt geluisterd, verpakt, en gerepareerd (Fotos 14 en 15). En vooral ook veel gelachen. Over mijn onbeholpen paar woorden Indonesisch. De verhalen van Markus. De sfeer is heel goed. Voor begrip bij de cursisten ben ik echter volledig afhankelijk van Markus. Maar de aansluiting lijkt perfect. We voelen elkaar heel goed aan. Gaandeweg voelt men dat zo’n ingewikkeld apparaat zijn geheimen prijsgeeft, als je hem begrijpt. Er is geen traditional healer meer nodig om een kapotte autoclaaf tot leven te roepen. Het geeft een echte boost als blijkt dat men een van de kleine automaten weer aan de praat krijgt, zonder mijn directe inmenging.
De cursus wordt afgesloten met een test. (Foto 16). Aan theorie valt nog flink veel te verbeteren. Mede doordat er aanvankelijk nog geen enkel naslag materiaal in de eigen taal beschikbaar was. Maar toch is verrassend te zien dat er veel is opgepikt.
Uit de reakties in de eindevaluatie blijkt het belangrijkste te voor de cursisten te zijn dat men meer zelfvertrouwen kreeg. Niet meer zo bang zijn voor dat apparaat boordevol met onderdelen waarvan de functie niet te doorgronden leek. Met zelfvertrouwen aan de slag te gaan door dat je begrijpt wat er aan de hand is. Er wordt echter ook op de beperkingen en de gevaren van te veel zelfvertrouwen wordt gewezen…
Een week is echter niet genoeg om iemand met slechts basale kennis, op te vijzelen naar een ervaren sterilisatortechnicus. Toch staan ze er al gauw voor een groot deel alleen voor. Volgend jaar loopt voor een groot aantal apparaten de garantie af… Dan wordt het menens. Er ligt inmiddels een voorstel om een vervolg aan de cursus te geven. Het zou goed zijn als dit zou lukken.

Tegen het einde van de cursus komt het trainingsmateriaal. Met alle presentaties en zelfs het boek werd binnen 2 weken vrijwel geheel (in een eerste versie) vertaald. Mijn mond viel open. Men heeft daarmee in elk geval achtergrond materiaal…

Het afscheid op donderdag is moeilijk. Hele fotosessies worden er gehouden. We genieten volop.
Samenwerking is cruciaal geweest. Vooral met de Markus. Door hem kon ik communiceren. Optimaal gebruik maken van elkaars kennis en kunde. Elkaar respecteren daarin. Het maakt enorm veel energie los. En lijkt het onmogelijke mogelijk te maken…

Indonesië. Timor, Markus, de cursisten, de gedode militair. Het gevoel van blijheid als de cursisten melden dat de sterilisator werkt. De bloedige recente geschiedenis van Timor, De spanningen tussen Christendom en Islam, corruptie; de warme handdruk bij het afscheid van Gregorius, de locale technicus van het ziekenhuis (Foto 17). Het gaat allemaal nog eens door mijn hoofd, en vervult me met blijheid en dankbaarheid, dit werk te mogen doen…

Terwijl ik dit schrijf realiseer ik me dat ik vergeten ben mijn e-ticket af te drukken. Nu kijken of ik met wat samenwerking toch naar huis kan…

Jan Huijs, Jakarta, 16-12-2006